Van Overleven naar Ontwikkelen: Emotionele Volwassenheid bij Jongeren

Van overleven naar ontwikkelen: waarom emotionele volwassenheid begint bij erkenning en verbinding

Hij zit tegenover me. Armen gekruist, blik op slot, de spanning duidelijk aanwezig. Ik zie een jongere die niet kan luisteren, niet omdat hij niet wil, maar omdat hij overspoeld is. Hij reageert vanuit oude patronen die ooit nodig waren om te kunnen overleven. Wat hij van mij nodig heeft, is geen overtuiging of uitleg. Hij heeft veiligheid, erkenning en contact nodig voordat er überhaupt ruimte komt voor verandering of verantwoordelijkheid. Dit is waar emotionele volwassenheid begint.

Veel jongeren die vastlopen in gedrag, relaties of school functioneren niet vanuit rust en zelfbewustzijn, maar vanuit overlevingsmechanismen. Emotioneel volwassen worden betekent leren voelen, begrenzen, verbinden en verantwoordelijkheid dragen. Dat is geen kwestie van “gewoon doen”, maar van ervaren en groeien binnen een veilige relatie.

Wat is emotionele volwassenheid?

Emotionele volwassenheid gaat niet over leeftijd, maar over draagkracht. Het betekent dat een jongere:

• emoties kan herkennen en verdragen

• spanning kan reguleren, met hulp en later zelfstandig

• verbinding kan maken zonder zichzelf te verliezen

• grenzen voelt en aangeeft

• verantwoordelijkheid kan nemen voor gedrag, zonder schaamte of overgave

• keuzes maakt die passen bij wie hij is

Dit zijn vaardigheden die in de ontwikkeling geleidelijk ontstaan, mits er voldoende veiligheid, afstemming en steun is.

Wanneer emotionele ontwikkeling vastloopt

Als een jongere vroeg in zijn leven onvoldoende emotionele bedding heeft ervaren, ontwikkelt hij vaak schema’s of overtuigingen zoals:

• ik ben niet belangrijk

• ik sta er alleen voor

• anderen zijn niet te vertrouwen

• mijn gevoelens doen er niet toe

• ik moet me aanpassen om gezien te worden

Deze schema’s ontstaan uit ervaringen van tekort, pijn, verwaarlozing, afwijzing of onveiligheid. Het kind vindt een manier om te overleven en bouwt patronen die ooit bescherming boden, maar later in de weg gaan zitten.

In schematherapie noemen we dit overlevingsstijlen. Ze kunnen zich o.a. uiten als:

• vechten (boos, dominant, explosief)

• vluchten (ontwijken, dissociëren, afsluiten)

• pleasen (aanpassen, geen grenzen, conflict vermijden)

• controleren (de regie grijpen om niet gekwetst te worden)

Niet omdat jongeren lastig zijn, maar omdat hun zenuwstelsel alarm slaat en hun oude schema’s het stuur overnemen.

Emoties vragen geen correctie, maar erkenning

Veel ouders en professionals raken gefrustreerd omdat jongeren óf dichtklappen óf dramatisch overspoelen. We zijn snel geneigd om gedrag te benoemen, grenzen te stellen of logische uitleg te geven. Maar een jongere die overspoeld is, kan niet meteen “luisteren en nadenken”. Daarvoor moet eerst het lichaam tot rust komen.

Emoties hebben geen oordeel nodig, alleen erkenning. Zonder erkenning voelt een jongere zich alleen en onveilig, en dan trekt het overlevingsstuk opnieuw aan de touwtjes.

Erkenning klinkt bijvoorbeeld zo:

• ik zie dat dit je raakt

• het is oké dat je dit voelt

• je hoeft het niet alleen te dragen

Erkenning is geen goedkeuring van gedrag, maar een bevestiging van de ervaring.

Van overleven naar volwassenheid: wat werkt dan wél?

Drie elementen vormen de basis:

1. Verbinding en veiligheid
Een jongere moet eerst voelen: jij blijft, ook als het schuurt. Dat maakt regulatie mogelijk.

2. Co-regulatie
Voor zelfregulatie is co-regulatie de opstap. Een jongere leent rust, structuur en aanwezigheid van een volwassene. Eerst samen dragen, dan zelf kunnen dragen.

3. Verantwoordelijkheid met begrenzing
Niet soft, niet streng, maar volwassen. Grenzen geven houvast en erkenning tegelijk. Grenzen zonder verbinding veroorzaken verzet. Verbinding zonder grenzen veroorzaakt chaos. De combinatie maakt groei mogelijk.

Communiceren vanuit volwassen verbinding

Een jongere kan pas volwassen communiceren als de volwassene dat eerst doet. Dat vraagt van ons:

• nieuwsgierigheid boven oordeel

• luisteren voordat we reageren

• vertragen in plaats van versnellen

• én aanwezig blijven, ook bij lastige emoties

Zo ontstaat een contact waarin de jongere kan leren:

• dat emoties niet gevaarlijk zijn

• dat verbinding standhoudt

• dat hij invloed heeft op zijn binnenwereld

• dat er ruimte is voor zijn stem, maar ook voor die van de ander

Dat is emotionele volwassenheid in wording.

Waarom deze benadering werkt

Deze manier van werken sluit aan bij wat we weten uit:

• hechtingstheorie: ontwikkeling ontstaat in relatie

• traumasensitief werken: gedrag is communicatie

• schematherapie: oude patronen kunnen veranderen in volwassen responsen

• polyvagaal: veiligheid is de toegangspoort tot regulatie en leren

• co-regulatie: verbinding herstelt het zenuwstelsel

Samen groeien naar volwassenheid

Jongeren hebben mensen nodig die blijven als het stormt. Die zien wat er onder gedrag schuilgaat. Die begrenzen zonder af te wijzen, en erkennen zonder te pleasen. Vanuit zo’n bedding ontstaat emotionele volwassenheid: niet als trucje, maar als innerlijke groei.